Συνθετική Ψυχοθεραπεία
Έχω διαβάσει πολλά βιβλία, έχω διαβάσει λίγα βιβλία. Τι σημασία έχει όμως;
Τι είναι η Συνθετική Ψυχοθεραπεία;
Η Συνθετική ψυχοθεραπεία ξεκινά αναγνωρίζοντας τον άνθρωπο ως όλον, ένα όλον που συχνά περιλαμβάνει πολλά αντιφατικά στοιχεία. Η σύνθεση και η συνύπαρξη όλων αυτών των στοιχείων και χαρακτηριστικών είναι που διαμορφώνει συνολικά όμως έναν άνθρωπο.
Η Συνθετική ψυχοθεραπεία εμπεριέχει πολλές διαφορετικές προσεγγίσεις παίρνοντας ως βάση ότι δεν χρειάζεται να είναι όλες απόλυτα συμβατές για να μπορούν να συνυπάρχουν. «[...]'Ως ένας δρόμος ειδικής εκπαίδευσης εντός της ανθρωπιστικής παράδοσης, υιοθετεί ως βασική της αφετηρία τη φιλοσοφική θέση ότι δεν μπορεί να υπάρχει μία και μόνη αλήθεια»*. Έτσι, οι διαφορετικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις αντί να αντιμετωπίζονται ως εμπόδιο είναι καλοδεχούμενες εμπλουτίζοντας την πολυπλοκότητα και τον πλούτο του κάθε ανθρώπου. Η πρόθεση είναι η συμπερίληψη με επίγνωση, δηλαδή, όπως υπάρχουν μέσα στον άνθρωπο αντιφατικές δυνάμεις που δρουν ταυτόχρονα, με ακριβώς τον ίδιο τρόπο υπάρχουν αντιφατικές θεωρίες που και αυτές δρουν ταυτόχρονα.
Παρακάτω ακολουθούν μερικά λόγια για κάποιες από τις ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις που με απασχολούν. Σε πολλά σημεία συμπληρώνονται και εμπλουτίζουν η μία την άλλη ενώ ταυτόχρονα σε άλλα σημεία συγκρούονται και διαφωνούν κάθετα.
Ως Συνθετικός ψυχοθεραπευτής δεν εξειδικεύομε σε κάποια απο τις παρακάτω προσεγγίσεις. Τισ παραθέτω για γενική ενημέρωση.
Προσωποκεντρική & Rogers
Προσωποκεντρικές ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις είναι αυτές που δίνουν έμφαση στην σχέση του θεραπευτή με τον θεραπευόμενο. Ο Carl Rogers Ransom ανήκει στους ιδρυτές αυτών των προσεγγίσεων. Επισήμανε το πόσο θεραπευτική είναι η ίδια η σχέση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου με ιδιαίτερη έμφαση στην αποδοχή και τη φροντίδα του θεραπευτή προς τον θεραπευόμενο έτσι ώστε να διαμορφωθεί το κατάλληλο κλίμα ασφάλειας μεταξύ τους που από μόνο του θα είναι θεραπευτικό.
Ισχυριζόταν ότι πέρα από τις τεχνικές, τα εργαλεία, τις μελέτες και τη θεωρητική γνώση που απαιτείται, το σημαντικότερο σε μία προσέγγιση για να είναι θεραπευτική είναι η σχέση που θα δημιουργηθεί να βασίζεται στην πραγματική αγάπη του θεραπευτή για τον συνάνθρωπό του. Ένας ισχυρισμός θεωρητικά απλοϊκός, που όμως είναι αρκετά περίπλοκος για να επιτευχθεί. Όπως λένε οι Colin Feltham & Ian Horton «ο Rogers διατύπωσε τις ικανές και αναγκαίες συνθήκες της θεραπευτικής αλλαγής της προσωπικότητας», συνθήκες όπως «η ενσυναισθητική κατανόηση, η αυθεντικότητα και η άνευ όρων αποδοχή»*.
Τις βασικές αρχές της θεωρίας του C.R. Rogers τις έχω πάντα στο πίσω μέρος του μυαλού μου ως βάση στη συνάντηση μου με τον θεραπευόμενο: το ενδιαφέρον, τη φροντίδα και τη ζεστασιά που προκύπτει από την ενσυναίσθηση και την αποδοχή.
"The curious Paradox is that when I accept myself just as I am, then I can change". C. R. Rogers
Gestalt
"I do my thing and you do your thing. I am not in this world to live up to your expectations and you're not in this world to live up to mine. You are you and I am I and if by chance we find each other it's beautiful. If not, it can't be helped." Fritz Perls
Η Gestalt ανήκει στις προσωποκεντρικές ψυχοθεραπείες, επικεντρωμένη στην θεραπευτική σχέση και στο εδώ-και-τώρα. Σε αντίθεση με τον C. R. Rogers, δίνει έμφαση σε διαφορετικά και κάποιες φορές αντίθετα σημεία. Πιστεύει δηλαδή στην επαφή συμπεριλαμβάνοντας όμως και τη σύγκρουση, αλλά και μια πιο δυναμική σχέση θεραπευτή και θεραπευόμενου.
Επιμένει στο εδώ-και-τώρα και μέσα από αυτό ταξιδεύει στο χρόνο. Καθετί που έχει μείνει άλυτο και ξεχασμένο στο παρελθόν θεωρεί ότι είναι παρόν και στο τώρα και καθώς το τώρα είναι η μόνη στιγμή την οποία ουσιαστικά βιώνουμε είναι και η μόνη στιγμή στην οποία μπορεί να υπάρξει βιωματική θεραπεία.
H Gestalt δίνει έμφαση στο πεδίο. Το πεδίο είναι ο χώρος μεταξύ οργανισμού και περιβάλλοντος, όπως για παράδειγμα μεταξύ ενός ανθρώπου και ενός άλλου. Αυτός ο ενδιάμεσος χώρος μέσω του οποίου θα συμβεί ή δεν θα συμβεί η οποιαδήποτε συνάντηση είναι και το σημείο στο οποίο λαμβάνουν χώρα κατά τη Gestalt όλες οι παθολογίες μας. Με άλλα λόγια, το βασικότερο θεραπευτικό εργαλείο αυτής της προσέγγισης είναι η ίδια η σχέση του θεραπευτή με τον θεραπευόμενο και οτιδήποτε συμβαίνει μεταξύ τους όταν συναντιούνται.
Αυτό που εισάγει η Gestalt στη θεραπευτική σχέση, σε αντίθεση με τον C.R. Rogers, είναι η σύγκρουση. Κατά την Gestalt, η σύγκρουση είναι μέρος της αυθεντικής συνάντησης δύο ανθρώπων, μια υγιής σύγκρουση που είναι εξαιρετικά θεραπευτική καθώς βοηθάει τον θεραπευόμενο να έρθει στην επίγνωση του εαυτού του και των ορίων του.
«H Gestalt θεωρεί τον άνθρωπο ως το “όλον” του νου του, του σώματός του, των συναισθημάτων του και του πνεύματός του κατά τη διάρκεια της επαφής του και της δημιουργικής του προσαρμογής με το γύρω περιβάλλον. Στον χώρο αυτό της επαφής μεταξύ οργανισμού και περιβάλλοντος έχει επικεντρωθεί η Gestalt καθώς θεωρεί ότι σε αυτήν την επαφή, σε αυτό το χώρο επαφής, υπάρχει είτε ροή και κατ' επέκταση υγεία είτε μπλοκάρισμα και κατ' επέκταση διακοπή ροής και δυσλειτουργία.»*
Η Gestalt με δίδαξε να είμαι αυθεντικός στην συνάντηση μου με τον θεραπευόμενο. Να επιμένω στην ιδιαιτερότητα και τη μοναδικότητα της κάθε θεραπευτικής σχέσης καθώς οποιοδήποτε εμπόδιο και αν δημιουργηθεί, αυτό είναι και το μόνο κλειδί προς την επίλυσή του.
Υπαρξισμός
Ο υπαρξισμός έχει την στενότερη σχέση με την Φιλοσοφία από όλες τις υπόλοιπες προσεγγίσεις. Δουλεύει πάνω στους τέσσερις βασικούς υπαρξιακούς προβληματισμούς του ανθρώπου πιστεύοντας ότι από εκεί ξεκινούν όλα: τον θάνατο, την ελευθερία, την υπαρξιακή μοναξιά και την απουσία νοήματος. Η προσέγγιση αυτή δεν έχει τεχνικές, δεν αναζητά μοντέλα του ανθρώπινου χαρακτήρα ή της ανάπτυξης του ανθρώπου. Δίνει έμφαση στο ότι ο θεραπευτής χρειάζεται να έχει επίγνωση αυτών των τεσσάρων θεμάτων για τον θεραπευόμενό του, καθώς και για τον ίδιο του τον εαυτό. Όσο περισσότερο μπορεί να αντέξει ο θεραπευτής να είναι σε επαφή με την σκληρότητα της επίγνωσης τόσο περισσότερο μπορεί να εκπαιδεύσει και το θεραπευόμενο να αντέχει και άρα να είναι ελεύθερος να επιλέξει πως θα ζήσει.
«Στόχος δεν είναι να θεραπεύσουμε την παθολογία των ανθρώπων η οποία αποτελεί έννοια άχρηστη και παραπλανητική, αλλά να τους βοηθήσουμε να συμφιλιωθούν με τις αντιφάσεις και τα παράδοξα της καθημερινής τους ύπαρξης [...] Η ζωτικότητα βασίζεται στην αποδοχή τόσο των θετικών όσο και των αρνητικών στοιχείων. Δεν μπορεί να υπάρξει η ζωή χωρίς τον θάνατο, ούτε ζωή χωρίς την ασθένεια. Η σταδιακή αντιμετώπιση αυτών των ανησυχιών αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση της πραγματικής ύπαρξης»*.
Διατηρώ πάντα μια επαφή με τους τέσσερις προβληματισμούς του υπαρξισμού κατά τη διάρκεια των συνεδριών, άλλοτε πιο φανερά και άλλοτε λιγότερο φανερά, ανάλογα με την θεματική που δουλεύουμε κάθε φορά. Αντιμετωπίζω αυτούς τους τέσσερις προβληματισμούς (θάνατος, ελευθερία, υπαρξιακή μοναξιά και απουσία νοήματος) ως τα τέσσερα κεντρικά γρανάζια για το πώς πορευόμαστε στην ζωή μας.
"Though the physicality of death destroys us, the idea of death may save us." Irvin Yalom
Ψυχοσύνθεση & Assagioli
"Without forgiveness life is governed by... an endless cycle of resentment and retaliation". Roberto Assagioli
Η πνευματικότητα και ο τρόπος που εμφανίζονται στη ψυχοθεραπεία έχει ιδιαίτερη σημασία. Από τους πρωταρχικούς που έδωσαν έμφαση στην πνευματικότητα είναι ο R. Assagioli στην προσέγγιση της Ψυχοσύνθεσης. Ο R. Assagioli διαμόρφωσε στη θεωρία του μια ανάλυση του ανθρώπινου χαρακτήρα εντάσσοντας την πηγαία ανάγκη κάθε ανθρώπου να εξελιχθεί. Εισήγαγε το καθαρό "εγώ" στο κέντρο μας. «Το εγώ είναι η ουσιαστική ύπαρξη του ανθρώπου, ξεχωριστή αλλά όχι χωρισμένη από όλα τα περιεχόμενα της εμπειρίας»*.
Πολύ χρήσιμο κομμάτι της ψυχοσύνθεσης είναι η έννοια της σκιάς, δηλαδή τα κομμάτια του εαυτού μας που είναι πέρα από την επίγνωση μας. Κομμάτια που μας επηρεάζουν ή και μας κυβερνούν όσο αυτά παραμένουν πέρα από την επίγνωση για την ύπαρξή τους.
Οι υποπροσωπικότητες είναι επίσης ένα εργαλείο που διαμόρφωσε ο R. Assagioli μέσα από το οποίο αναγνώρισε την πολυμορφικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι υποπροσωπικότητες, στην απλοποιημένη τους μορφή, είναι οι διαφορετικές πλευρές του εαυτού μας που πολλές φορές επιθυμούν την ίδια στιγμή διαφορετικά πράγματα δημιουργώντας έτσι ένταση και ταραχή, ειδικά όσο παραμένουν στην αφάνεια.
Αυτά είναι κάποια από τα εργαλεία και τους τρόπους αναγνώρισης της ανθρώπινης ύπαρξης που δανείζομαι από την μελέτη μου στην ψυχοσύνθεση του R. Assagioli. Εμπλουτίζει τις υπόλοιπες προσεγγίσεις δίνοντας έμφαση στον πλούτο που κουβαλάει ο κάθε άνθρωπος μέσα του και στους διαφορετικούς τρόπους που μπορούμε να προσεγγίσουμε κάθε περίπτωση, ανάλογα με το τι φαίνεται πιο λειτουργικό.
Συναλλακτική Ανάλυση
«“Games” people play are a compromise between intimacy and keeping intimacy away». Eric Berne
Ο Eric Bern μέσω της συναλλακτικής ανάλυσης προσθέτει τη δική του κατανόηση του ανθρώπινου νου και του τρόπου με τον οποίον συνδιαλεγόμαστε εσωτερικά με εμάς, αλλά και εξωτερικά με τον συνάνθρωπό μας. Κάποιες από αυτές τις τεχνικές είναι η διαίρεση του εγώ σε Γ.Ε.Π., το Σενάριο Ζωής, όπως και τα Παιχνίδια που παίζουν οι άνθρωποι.
Το Γ.Ε.Π. είναι ο διαχωρισμός του Εγώ σε, Γονέα, Ενήλικα και Παιδί. Με τον διαχωρισμό αυτό μαθαίνουμε τον τρόπο με τον οποίο απευθυνόμαστε στον εαυτό μας και επικοινωνούμε με το περιβάλλον. Επικεντρωμένοι στο εδώ-και-τώρα και παρατηρώντας τη διαδικασία των εσωτερικών ή και εξωτερικών διαλόγων που προκύπτουν σε ταχύτητα δευτερολέπτων, σιγά-σιγά αρχίζουμε και αποκτούμε την επίγνωση του πώς οδηγούμαστε σε συναισθηματικές μετακινήσεις και διανοητικές αποφάσεις οι οποίες μέχρι τώρα έμοιαζαν να συμβαίνουν αυτόματα, χωρίς να τις αντιλαμβανόμαστε.
Το Σενάριο ζωής αναφέρεται στο πώς προαποφασίζουμε την ενήλικη ζωή μας από ένα σενάριο που έχουμε γράψει στα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Όσο αυτό παραμένει ασυνείδητο μας κυβερνά ενώ μέσα από την ψυχοθεραπεία αποκτούμε επίγνωση του σεναρίου αυτού και τη δύναμη που έχουμε για να το αλλάξουμε. «...Χρησιμοποιούμε την έννοια του σεναρίου ζωής για να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι δημιουργούν προβλήματα στον εαυτό τους, καθώς και πώς σχεδιάζουν να τα επιλύσουν»*.
Σύμφωνα με τον E. Bern, «το παιχνίδι είναι μια επαναληπτική ακολουθία συναλλαγών στις οποίες και τα δύο μέρη καταλήγουν να βιώνουν τεχνάσματα»*. Με άλλα λόγια, το Παιχνίδι που παίζουν οι άνθρωποι είναι ένας μηχανισμός μέσω του οποίου συσχετίζονται ασυνείδητα μεταξύ τους. Όσο ο μηχανισμός αυτός παραμένει ασυνείδητος εμποδίζει τον άνθρωπο να συνδεθεί με αυθεντικότητα και ειλικρίνεια προκαλώντας πόνο στον άλλον. Για άλλη μια φορά το κλειδί είναι η απόκτηση επίγνωσης του παιχνιδιού που παίζουμε ώστε να αποκτήσουμε την δύναμη να επέμβουμε σε αυτό.
Τελικά για να αποδειχθούν θεραπευτικές οι συνεδρίες, το ουσιαστικότερο είναι η προσωπική σχέση που θα χτίσουμε κατα την διάρκεια της ψυχοθεραπείας. Αυτό μπορούμε να το ξέρουμε μονάχα αφότου τολμήσουμε να συναντηθούμε -κάθε συνάντηση έχει ένα τόλμημα, μιας και έχει και ένα ρίσκο έκθεσης-, όπου είτε ταιριάξουμε, είτε δεν ταιριάξουμε, μεταξύ μας είναι εντάξει καθός κάτι θα μάθουμε για τον εαυτό μας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
*1. Gilbert Maria & Orlans Vanja. Συνθετική θεραπεία, 100 σημεία κλειδιά & τεχνικές, Εκδόσεις Π. Ασημάκης, σελ.20
*2. . Feltham Colin & Horton Ian. Οδηγός Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας, Εκδόσεις Π. Ασημάκης, σελ.382
*3. Γιαννακούρου Ζωή. Gestalt με Zωή: Μία ολιστική προσέγγιση που οδηγεί στην πληρότητα, Εκδόσεις Π. Ασημάκης, σελ.15
*4. Feltham, Colin & Horton, Ian. Οδηγός Συμβουλευτικής & Ψυχοθεραπείας, Εκδόσεις Π. Ασημάκης σελ.366
*5. Firman John & Gila Ann. Ψυχοσύνθεση, η ψυχολογία του Πνεύματος, Εκδόσεις Π. Ασημάκης σελ.52
*6. Stewart Ian & Joines Vann. Η Συναλλακτική Ανάλυση Σήμερα: Μια νέα εισαγωγή στη Συναλλακτική Ανάλυση, Εκδόσεις Π. Ασημάκης, σελ.27
*7. Stewart Ian & Joines Vann. Η Συναλλακτική Ανάλυση Σήμερα: Μια νέα εισαγωγή στη Συναλλακτική Ανάλυση, Εκδόσεις Π. Ασημάκης, σελ.29
*8. Yalom, Irvin D. Existential Psychotherapy, Basic Books editions
Τα παραπάνω κείμενα προκύπτουν από προσωπική μελέτη και εμπειρία. Σε καμία περίπτωση δεν αντιστοιχούν σε ολοκληρωμένη παρουσίαση των προσεγγίσεων που αναφέρω.